Adrian ma 16 lat. Jest pod stałą opieką logopedy. Nastolatek zaraz wejdzie w dorosły świat, ale wciąż doskonali swoje kompetencje językowe.
Zacznijmy od początku…
Wywiad okołoporodowy jest obciążony. Podczas porodu nastąpiło niedotlenienie. Rozwój ruchowy chłopca przebiegał prawidłowo. W rozwoju mowy i komunikacji regres nastąpił około 18. miesiąca życia. Adrian przestał mówić. Pojawiły się trudności w nawiązaniu i utrzymywaniu kontaktu wzrokowego oraz w budowaniu i dzieleniu wspólnego pola uwagi. Dodatkowo widoczne były także trudności z przetwarzaniem informacji sensorycznej dotyczące układu taktylnego - chłopiec nie lubił przytulać się, przeszkadzało mu ubranie. Utracona została umiejętność spożywania pokarmów za pomocą łyżki. W aktywnościach Adriana przejawiały się zachowania stereotypowe, takie jak chodzenie do sklepu wyłącznie tę samą drogą, czy układanie kloców w rząd. Taki obraz dziecka był podstawą do postawienia diagnozy – autyzmu wczesnodziecięcego. Od tego czasu rozpoczęła się intensywna rehabilitacja.
Przecież mamy już diagnozę…
Diagnoza stała się pewnego rodzaju motorem napędowym w niezwykle trudnym procesie terapeutycznym. Przypadek Adriana nie był jednak tak oczywisty. Stan mowy chłopca znacznie odbiegał od "książkowej" postaci mowy u osób z autyzmem.
Wraz z rozpoczęciem nowego etapu edukacji, jakim była szkoła podstawowa, odbyła się ponowna ocena stanu mowy Adriana. W postawie chłopca można było zauważyć gotowość do porozumiewania się, dążenie do komunikacji i współdziałania z innymi osobami. Wypowiedzi, które tworzył były zazwyczaj jednowyrazowe, czasami były to zdania pojedyncze nierozwinięte. W połączeniach dwuwyrazowych nie występowały formy fleksyjne. Słownictwo, którego używał było wysokofrekwencyjne, poniżej normy wiekowej. Adrian rozumiał kierowane do niego polecenia. Występowały również trudności w kinestezji artykulacyjnej i słuchu fonematycznym.
Logopeda prowadzący podejrzewał niedokształcenie mowy pochodzenia korowego o typie mieszanym z dominacją czynnika ruchowego współwystępujące z autyzmem. Brak było jednak badań neurologicznych potwierdzających afazję. Pół roku później została wydana diagnoza stwierdzająca afazję ruchową.
Z afazją w dorosły świat
Wieloletnia terapia logopedyczna Adriana znacznie poprawiła jego umiejętności komunikacyjne. Aktualnie chłopiec porozumiewa się za pomocą mowy werbalnej, tworzy zdania. Biorąc pod uwagę ocenę funkcjonalną, Adrian potrafi sam zrobić zakupy, kupić bilet czy zapytać o drogę. Niestety postać afazji ruchowej wciąż jest widoczna w mowie chłopca.
Po ponad 10 latach terapii u Adriana nadal utrzymują się trudności z aktualizacją wyrazów. Chłopiec często myli rzeczowniki podobnie brzmiące np. "kelnerzy" - "harcerze" - "żołnierze". Czasami wybiera leksemy z tego samego pola semantycznego, na zasadzie skojarzeń np. "młotek" zamiast "łopaty", "wiertarka" zamiast "śrubokrętu", czy "szczotka" zamiast "grzebienia". Zdarza się, że przypomnienie sobie wyrazu jest dla Adriana niemożliwe, wtedy nazywa dany leksem poprzez opis czynności np. śrubokręt definiowany jest jako "kręci tym".
Chłopiec bardzo dobrze radzi sobie z zadaniami mającymi na celu wykluczenie ze zbioru, nawet w skomplikowanych opozycjach, a także dostrzega relacje przyczynowo-skutkowe. Trudność stanowi zwerbalizowanie dostrzeżonych zależności.
Mechanizmy tworzenia form odczasownikowych, odprzymiotnikowych i odrzeczownikowych nie zostały prawidłowo opanowane. Może wynikać to z trudności słowotwórczych oraz z zaburzeń o charakterze amnestycznym. Adrian nie zawsze tworzy poprawne formy, choć nie są to dla niego nowe wyrazy. Przykładowo dom buduje "budownik", a zegarki naprawia "zegarkowiec". Zdarza się również, że utworzona przez niego nazwa jest określeniem innego zawodu, np. kwiaty pielęgnuje "pielęgniarka".
Podczas tworzenia dłuższych wypowiedzi występują u niego błędy gramatyczne - składniowe i fleksyjne. Największe trudności można zaobserwować w użyciu kategorii przypadka rzeczownika oraz w użyciu przyimków. W niektórych wypowiedziach można zauważyć występującą świadomość językową, czyli znajomość reguł i zasad, a także zdolność odróżnienia form normatywnych od nienormatywnych. Zjawisko to jest widoczne, gdy Adrian podczas udzielania odpowiedzi na pytania wymienia kilka form w poszukiwaniu prawidłowej lub w zdaniu zmienia orzeczenie, aby użyć innej formy przypadka rzeczownika lub przyimka.
Rozumienie dłuższych poleceń jest u chłopca prawidłowe. Adrian adekwatnie dobiera pytanie bądź stwierdzenie do sytuacji. Są to umiejętności językowe, które mają duże znaczenie w samodzielnym funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Podsumowanie
Powyżej przedstawiłam bardzo krótki opis kompetencji językowych i komunikacyjnych Adriana. Charakterystyka mowy skupia się wyłącznie na głównych trudnościach i nie jest szczegółowa.
Opracowując plan terapii Adriana zwróciłam uwagę na dwie kwestie. Pierwszą z nich są przyczyny - dwie jednostki diagnostyczne. Przeanalizowałam również całe dotychczasowe postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne. Z drugiej strony wzięłam pod uwagę objawy, czyli aktualny stan mowy. Jest to niezwykle ważna część analizy, ponieważ umiejętności językowe mają bezpośrednie przełożenie na samodzielne funkcjonowanie chłopca. Dopiero biorąc pod uwagę te dwie ważne kwestie - przyczyny i objawy - mogłam stworzyć plan terapii, który może przynieść wymierne efekty.
Warto również zwrócić uwagę na cel terapii widziany oczami Adriana. Terapeuci często zapominają, że należy zapytać pacjenta "Co Ty chcesz osiągnąć? Jaki jest Twój cel i jak mogę Ci w tym pomóc?". Gdy zadałam to pytanie Adrianowi widziałam, że nie jest to łatwe zadanie. Odpowiedź musiała być dojrzała, bo przecież jest już prawie dorosły. Uzyskanie odpowiedzi na to pytanie ukształtowało u chłopca inne podejście do terapii logopedycznej, a także znacznie wzmocniło jego motywację.
Przed nami jeszcze dużo pracy, jednak w pełni dojrzałe podejście Adriana i chęć wejścia w dorosłe życie samodzielnie, stanowi ważny fundament do osiągnięcia sukcesu terapeutycznego.
Karolina Nawrocka-Gregorczyk
logopeda
Fundacja Dzieciom Zdążyć z Pomocą
